زمانی که موبد چربدست شاهنامه فردوسی،نخستین باردرجهان،برای بیرون کشیدن بچه ای ازشکم مادر-که”چون گوی شیر فش بود”-“به می ماهرخ رامست کرد”ودست به کاردبرد،درپندارش
نیزنمی گنجیدکه دربیمارستانهای تختگاه کشورش،درسده هایی بسیار دورتراززمان او،پزشکان متخصص زنان آبستن را،برای زایمان نوزادانشان-بی آنکه پروای نگریستن به زن باردار ودیدن سونوگرام
زهدانش را داشته باشند-به اتاقهای عمل جراحی خواهندفرستادتاجراحی ای که بایستی رستم زایی خوانده می شدوبه نادرست به سزارین نامبردارشد،روی آنان انجام گیرد.1
درشماره های گذشته ماهنامه خواندنی خبرهایی درباره بالابودن آمار رستم زایی(سزارین)درکشور و دیدگاه خواننده ای در این باره چاپ شده بود؛اما،این همه داستان نیست.به ویژه زمانی
که بدانیم یکی از سران بهداشت و درمان کشور،میزان رستم زایی رادرایران بیش ازچهل درسد بازگفت وبدتراز آن زمانی است که بدانیم در سالهای گذشته،در برخی بیمارستانهای پایتخت،میزان
رستم زایی به 95درسدمی رسید.3
رستم زایی عملی جراحی است که به معنی بیرون کشیدن جنین ازشکم مادر،با ایجادبرش دردیواره شکم و دیواره زهدان می باشد.این گونه جراحی در موردهای زیربه کارمی رود:
1-بروز سخت زایی یاپیشرفت نکردن زایمان 2-نمایش بریچ یاوضعیت غیرطبیعی جنین که امکان بروزخطربرای جنین رابالاترمی برد. 3-زجرجنینی(امکان بروزآسیبهای عصبی ازجمله فلج
مغزی جنین که بانمایش الکترونی ضربان قلب جنین وبه تشخیص پزشک روشن می شود.)
4-رستم زایی تکراری(در زنی که پیشتر،یکبار یابیشتر،رستم زایی داشته است.)4
درایالات متحده آمریکا،میزان رستم زایی از 4/5درسد درسال 1334خ(1965)به 21/8 درسد درسال 1374خ (1995) رسیده بود.علتهای افزایش اینگونه جراحی رادرآمریکاچنین بر
شمرده اند:
1-افزایش تعدادزنان شکم اول(زنانی که نخستین بارزایمان می کنند.) 2-زنان مسن تربچه به دنیا می آورند(درآمریکاتعدادزنان شکم اول 30تا39 ساله بیش از دوبرابر و تعداد
زنان شکم اول 40 تا 44 ساله 50 درسدافزایش یافته است.احتمال انجام دادن رستم زایی درزنان باافزایش سن،بالاتر می رود.) 3-بالاتر رفتن وزن زنان آبستن 4-مساله های
قضایی(پزشکان ازبیم اینکه با انجام ندادن رستم زایی،پیامدهای عصبی یا فلج مغزی دامنگیر نوزادشودوکارشان به دادگاههاکشیده شود،به این جراحی دست می زنند.) 5-مساله های اجتماعی5
رستم زایی پیامدهای نابهنجاری داردکه درزیربدانهاپرداخته می شود:
1-احتمال مرگ مادر به علت حوادث بیهوشی،ترمبوآمبولی،عفونت،خونریزی -در سالهای اخیر،باافزایش امکانات پزشکی،از احتمال مرگ مادربسیارکاسته شده است.
2-بروز آندومیومتریت(عفونت زهدان)،خونریزی و عفونت دستگاه ادراری در مادر6
3-افزایش احتمال جفت ماندگی و پیامدهای آن
4-ناتوانی مادردرشیردادن به نوزاددرچندروزنخست وبرقرارنکردن پیوندنزدیک با نوزاد
5-بروز اختلال در تغذیه نوزادوافزایش احتمال بروز اسهال و عفونت گوارشی در نوزاد
6-تاثیر نابهنجار داروهای بیهوشی بر نوزاد:دراین باره چنین آمده است:”درمطالعه ای که درموردتاثیرات داروهای بیهوشی درعملکردهای حسی حرکتی نوزادان به عمل آمده معلوم
شدکه در عملکردعصبی،بینایی و ماهیچه ای نوزادان کندیهایی مشاهده می شود؛هرچندکه غالب چنین تاثیراتی بیشتردر روزهای اول زندگی به چشم می خورد،ولی معلوم شدکه در
یکسالگی نیز،تاثیرات درازمدت تری درعملکرد ادراکی و تواناییهای عمده حرکتی،بخصوص درنتیجه میزان زیاد داروبه چشم می خورد.”7
اما،آنچه درایران روی می دهد،بسیارفراترازروندعادی اینگونه جراحی است.بالا بودن شگفتی انگیز رستم زایی در کشور،باآنچه درباره آمریکاگفته شد،به هیچ روی توجیه پذیر نیست.
درجایی که پزشک متخصص با تشخیص بزرگ بودن جثه جنین،دست به رستم زایی می زندونوزاد1/7کیلوگرمی بیرون می آورد؛8یایک هفته زودترازآغازروندزایمان،پزشک متخصص برای زایمان بدون درد!!زن باردار را تشویق به رستم زایی می کندوجراحی راروی او انجام می دهد9؛یاروند افزایشی عفونتهای پس ازجراحی،دربیمارستانهای دولتی وبویژه درشهرستانه(برای نمونه دربیمارستان….اردبیل) دیده می شودو روزها و گاه هفته ها،خانواده ها در بیمارستانها سرگردانمی شوند؛یا پزشکان متخصص،پیش ازانجام دادن جراحی،ازبیماریاخانواده اش حق جراحی(درزبان عامیانه پول چاقو!)-علاوه برآنچه که بیمارستان پرداخت خواهدکرد-دریافت می کنند؛بایستیاندیشه رابه سویی دیگر روان کرد.این همه،داستان اندوهبارجامعه ای است که برخی پزشکانش،تندرستی هم میهنانشان رادستمایهءکارخود،برای مال اندوزی کرده اند.
پزشک متخصص داستان مامی داندکه اگریک هفته زودترازآغازروندزایمان،بی هیچ دلیلی،دست به رستم زایی بزند،هم پیش ازپایان روندرشد،نوزادزاده می شودوهم،به ناچار،به نوزادناخوانده درنبودشیرمادر،شیرخشک داده خواهدشدوممکن است بدینگونه،نوزادباشیرخشک پرورده شودودردسرهای فراوانی برای پدرومادرپدیدآورد.پزشک ما می داندکه برای رعایت سترونی درکارجراحی،نبایددرسه ساعت،پنج عمل رستم زایی انجام دهد10تاعفونت ودردسرهای آینده برای بیمارانش،پیش نیاید؛می داندکه گرفتن پول گزاف ازبیماران،بویژه بیماران تهیدست درمعنی درست واژه،پیش ویاپس ازجراحی،غیرقانونی است.می داندکه اگرمادرپس ازجراحی بمیرد،کودکی بی مادرخواهدشدوممکن است درآینده،آفتی برای جامعه شود؛اما،همچنان…
به هرروی،امیداست نظام پزشکی ودیگرسازمانهای دست اندرکارپزشکی،باسازمان یافتگی وجدیت،آنچه راکه می توان بحران رستم زایی درکشورخواند،به سامانی درست وآماررستم زایی رادرکشور،به رقمی پذیرفتنی وتوجیه پذیربرسانند.
زیرنویسها
1-همانگونه که درشاهنامه آمده ،درپی سختزایی رودابه،به راهنمایی سیمرغ،زال موبدی چربدست به بالین رودابه آوردواو،پس ازبیهوش کردن رودابه بامی،پهلویش رابکافیدورستم دستان راازشکم مادربیرون کشید.اینگونه جراحی رادرسیستان،هنوزهم رستم زا می گویند:
بیامدیکی موبدی چربدست مر آن ماهرخ رابه می کردمست
بکافیدبی رنج پهلوی ماه بتابیدمر بچه راسرزراه
چنان بی گزندش برون آورید که کس درجهان آن شگفتی ندید
یکی بچه بد چون گوی شیرفش به بالابلندوبه دیدارکش….
2-تلویزیون-خبرساعت21-به تاریخ1385/6/28
3-خبری که دکترمیرزازاده،درهمایش هومیوپاتی،دردانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران دراردیبهشت1377بازگفت.
4-بارداری وزایمان ویلیامز-جلددویم-کانینگهام وهمکاران-ترجمه دکترحمیدجزایری-نشراشارت-1376-رویه های539تا543
5-همان-رویه های 537و538
6-همان -رویه544
7-رشدوشخصیت کودک-پاول هنری ماسن وهمکاران-ترجمه مهشیدیاسایی-نشرمرکز-1380-رویه85
8-ازشنیده های نگارنده دراردبیل
9-ازدیده های نگارنده دربیمارستانی درپارس آباد
10-ازدیده های نگارنده دربیمارستانی دراردبیل
داریوش افروز اردبیلی مهرماه1385