سفر چچن ؛ دیدار با مردمی دلیر واَپَرمنش نویسنده : داریوش افروز اردبیلی

فردای روز رسیدنم،به جستجوی کاخ ریاست جمهوری جوهر دودایف _ که در جنگ نخست چچن با روسیه، خود به رزمگاه نیروهای چچنی و روسی بدل و نماد پایداری سر سختانهء چچنیان شده بود._ پرداختم و یافتم ؛ اما، با دانستن اینکه آن ساختمان ده واندی آشکوبه را به یکباره ویران کرده و برجای آن ، یک مرکز خرید بسیار بزرگ به نام ” گروزنی مال ” ( بزرگترین مرکز خریددر سراسر قفقاز ) ساخته اند، سخت دژم شدم.

اینکه شهری به بزرگی گروزنی با کمابیش هشتسدهزارتن باشنده را در چنین زمان کوتاهی،از نو ساخته اند،نخست آهنگ پولادین و ماندگی ناپذیر مردم چچن و دو دیگر،سرمایه گذاری و پول پاشی گستردهء روسیان را نشان می دهد.روشن است که روسیان با سرمایه گذاری و دهش گسترده، می کوشندتاچچنیان ستمهای گذشتهء روسیان و جنگهای خونبارباروسیه را فراموش کنند؛ امّا،آیادراین کار،کامیاب خواهندبود؟ به گمان بنده ،خیر!

امروزه، سخن گفتن از دودایف و مسخادوف و باسایف و خطاب و رودایف و گلایف و فرماندهان برجستهء چچنی، به هیچ روی روا نیست و حتّی بس خطرناک است؛ هیچ نشانه ای از گور فرماندهان برجستهء چچنی برجای نیست و بسیاری از رزمندگان کشته شدهء چچنی را روسیان درگورهای گروهی،زیرخاک کرده اند.همهء نشانه های جنگ،[سد البتّه با خواست روسیان ] در چچن از میان برده شده است؛ به جز هفت گور از آن رزمندگان بی نام و نشان در گورستان شهردورافتادهء باموت،حتی در گورستانها نیز،گورهای رزمندگان کشته شدهء چچنی دیده نمی شود ( و یا دست کم، من در بازدیدم از گوستانهای گروزنی ندیدم.) حتّی،دریک کتاب سه جلدی،دربارهء جغرافیا و مردم شناسی و فرهنگ و …چچن،که در کتابخانهء ملّی چچن در گروزنی یافتم (۳) نویسنده در بخش گذشته و امروز گروزنی،با آوردن این دلیل که ” برای اندوهگین و آزرده نشدن خوانندگان” از آوردن عکسهای ویرانه های گروزنی خودداری کرده و جز چند عکس_ که به هیچ روی،گستردگی ویرانیهارانشان نمی دهند_ چیزی نیاوده است.

البتّه، همهء اینهارویهء کار است؛ باهرکسی که من گفتگو کردم،از قهرمانان دو جنگ گذشته با روسیه، به آزرم ( احترام) و سرافرازی یاد می کرد.یکی از دوستان چچنی که خودش از ” مجاهدان ” ( رزمندگان چچنی را مجاهد می خوانند.) زیر فرمان حمزت ( روسلان) گلایف بود،به من گفت که در جنگ دویم چچن،همهء مجاهدان چچنی در گروزنی، نزدیک به دوهزارتن بودند و با غرور بسیارافزود: ” در سه روز جنگ ، نزدیک به پنج هزارتن از سربازان و افسران روسی راازپای در آوردیم و روانهء گورستانها کردیم.”

دربارهءجنگهای چچن با روسیه و چگونگی رویدادها و … کتابهای بسیارنوشته شده است؛ اما به باور بنده،بهترین کتاب در این زمینه ” جنگ چچن در کفهء ترازو ” از نویسندهء چچنی ” اومالات اومالاتوف ” است . ( ۴ )از آنجا که اومالاتوف،رویدادهای جنگ را از نزدیک دیده و بررسی کرده، گزارش بسیار ارزنده ای از درگیریها و نبردها به دست داده است.

دوستی چچنی، مرا در شهرک کومسومولسکوی، به سرای روسلان گلایف ( که پسان نام خود رابه حمزت گلایف دیگر کرده بود. ) از فرماندهان برجستهء چچنی و معاون نخست وزیرچچن در دولت مسخادوف برد. گلایف پس از درگیریهایی خونین، در سال ۲۰۰۴ در یورش هوانیروز روسیه کشته شد.دوست چچنی باغرورگفت: یکبار نیروهای روسی گلایف را پروست ( محاصره ) کرده بودند و اوبه تنهایی،پس از آنکه ده تن از آنان را به خاک افکند،از پروست گریخت.دوست چچنی،فیلم درگیریها و برده شدن پیکرهای کشتگان روسی را نشانم داد.

سرای گلایف به حال خود رها شده بودوچنین می نمودکه کسی در آن زندگی نمی کند.ورودی سرای بایک برگهء ( ورقهء) فلزی بسته شده و علفهای هرز بسیاردرسراسرحیاط خانه روییده بود.

دوست چچنی دیگری،یکی از روستاهای نزدیک باموت را نشانم داد و گفت: ” نزدیک به هشتسد تا نهسد تن از رزمندگان و دیگر مردم چچن کشته شده بودندکه باشندگان این روستا،دریک هفته، یک به یک آنان را به خاک سپردند و پدر من نیز،به باشندگان روستا یاری می کرد.”

از وی پرسیدم: ” خود شما آن زمان کجا بودید؟ “

پاسخ داد: ” من آن زمان پسربچّه ای بودم و چون خانه مان، نزدیک خانهء جوهردودایف بود،با فرزندان او همبازی بودم.پس از آغازجنگ دویم،خانوادهء مابه اینگوشتیا پناهنده شدند.” و با اندوه و درد افزود: ” مردم اینگوش بسیارفرصت جو هستندوبرای اجاره دادن یک انباری یاخانهء ( اتاق ) خرد، ماهیانه به اندازهء یکسد تا دویست دلار از پناهجویان چچنی _ که همهء دارایی خودراازدست داده و گریخته بودند._ پول می گرفتند.البتّه،برخی ازاینگوشها دلسوزی می کردندوبه رایگان به چچنیان جای می دادند؛ اما آنان سخت کم شمار بودند.”

من گفتم:” آن زمان، به یاد دارم که کشورهای اسلامی و بیش از همه ایران، کمکهای بسیاری ( خوراک و پوشاک و …) گرد آورده و روانهء ولادی قفقاز روسیه کردند و خود بنده هم، کمکهایی را به یکی از سازمانهای دولتی ایرانی ( کمیته امداد)  که در این زمینه می کوشید داده بودم…”

دوست چچنی سخنم را برید و گفت: ” حتّی ده درسد آن کمکها به دست آوارگان چچنی نرسید!همه را روسیان بالا کشیدند!” [ به گمانم،اگر روسیان به جای آن کمکها، ….می خوردند،بهتر بود! افروز ] و به طعنه افزود: ” همان زمان به یاد دارم که از پدرم و از دیگران شنیدم نمایندهء ایران هنگام دادن کمکها، به نمایندهء روسیه گفته بودبایدیکپارچگی سرزمینی ( تمامیّت ارضی ) روسیه حفظ شودکه این برای چچنیان،از زهرمار هم بدتر بود!”

دوست دیگر چچنی که خودش از رزمندگان چچنی بودودرآن جنگها،به سختی آسیب دیده بود، گفت: ” دو برادر بزرگتر من به نامهای ……… و …….. درجنگ دویم چچن کشته شدند و ماپنهانی در گورستان …… گروزنی، پیکرهای آنان را به خاک سپردیم و برای آنکه آرامگاهشان دست نخورده بماند،هیچ نشانه ای بر آرامگاه آنان نگذاشتیم.

برادر دیگرم به نام…… که از رزمندگان برجستهء چچنی بود و روسیان به سختی در پی او بودند، پس از پایان یافتن درگیریها،به آلمان پناهنده شدواکنون هم در آنجا به سر می برد.” ودر پی سخنانش، عکسهایی چند از برادرش در آلمان را نشانم داد و سپس افزود: ” چچنیانی که در پی ستمهای روسیان، به ناچار از سرزمین خود آواره شده اند،بسیار هستندو برآوردها،نشان می دهد که شمار آنان از دو ونیم میلیون تن بیشتر است .”

همان دوست چچنی ، در یکی از کویهای گروزنی، مرابه خیابان خردی که سرای جوهر دودایف در آن جای دارد برد و سرای جوهر را از دور نشانم داد ؛ سراسر ورودی سرای را با برگهء فلزّی ستبری به رنگ قهوه ای تیره بسته بودند؛ از جرزها و درزهای خُرد روی برگهء فلزی به درون نگاه کردم؛ حیاط بزرگ بسیارپاکیزه بودوچندگلدان با گلهای زیبا در ایوان خانه دیده می شد؛ پیدا بودکه کسانی در آن سرای زندگی می کنند و از ورودی دیگری که دیده نمی شد،آمد و شد می کنند.دوست چچنی گفت که همسر و فرزندان دودایف در اروپا به سر می برند.

البته ، می شدازجنگهای چچن،به ویژه جنگ دویم پیشگیری کردوگفتگوهای سازندهء سیاسی،می توانست از آن رویدادهای خونبار جلوگیری کند؛ امّا،ازآنجاکه نغمه های جدایی خواهی در جمهوریهای دیگر نیز،کمابیش به گوش می رسید،همچنان که اومالاتوف در کتاب خودبه درستی آورده است دولتمردان روس که بر پیروزی خودبراین مردم کوچک و اپرمنش ( مغرور) استوار بودند،برای آنکه درسی فراموش نشدنی به دیگرمردمی که هوای استقلال در سرداشتند بدهند،جنگ دویم را به راه انداختند.پوتین در همان آغاز جنگ گفته بود: ” سر چچنیان را در تویلهء  خودشان به تاق خواهم کوفت .” ( ۵ )

روسیان آگاهانه و دانسته،با کشتارهای ددمنشانه و گسترده،چچنیان راسرکوب کردند تابه مردم جمهوریهای دیگرکه هوای استقلال درسرداشتندنشان دهند که : دیدید چه برسر چچنیان که خواهان استقلال بودند،آوردیم!